این تعبیر از دو واژه «باقیات» از مصدر «بقاء» به معنای جاودانگی و «صالحات» از مصدر «صلاح» به معنای نیکی، ضدّ تباهی ترکیب یافته و اصطلاحی است قرآنی که به ماندگاری پاداش کارهای نیک برای انسان اشاره دارد.
هر عمل و سخنی که انسان را به معرفت، محبّت و اطاعت پروردگار باقی و فنا ناپذیر وا دارد باقیات الصالحات است. به بیان دیگر چون حقیقت روحانی انسان فناناپذیر است پس هر کمال و عمل نیک ناشی از آن نیز فناناپذیر بوده، نزد پروردگار باقی است
در قرآن دو بار به این اصطلاح تصریح شده است: یکی در آیه 46 سوره کهف و یک بار در آیه 79 سوره مریم. علاوه بر آن آیاتی که انسان را به پیش فرستادن کارهای نیک فرمان می دهد، آیاتی که از رسیدن انسان به پاداش کارهای نیکش خبر می دهد، آیاتی که از حسرت گنهکاران بعد از مرگ به سبب انجام ندادن کارهای نیک حکایت دارد و آیاتی که از درخواست گنهکاران برای بازگشت به دنیا جهت انجام کارهای نیک سخن می گوید، همگی با مفهوم باقیات الصالحات ارتباط دارد؛ همچنین آیه «بَقِیَّتُ اللّهِ خَیرٌ لَکُم» [16]بنا به نظر برخی مفسران و آیه «مَن کانَ یُریدُ حَرثَ الأخِرَةِ نَزِد لَهُ فی حَرثِهِ» بنا به روایتی از امیر مومنان (علیه السلام) به باقیات الصالحات تفسیر شده است. پس مفسران از آن تفسیرهای گوناگونی کرده اند که همه را می توان به یک معنای جامع بازگرداند و آن هر عمل صالحی از قول یا فعل است که برای آخرت بماند». به عقیده برخی مراد از باقیات صالحات آثار نیک است که در دنیا باقی است و به نص قرآن ، تمام اعمال اعم از نیک و بد در جهان و نزد خداوند محفوظند.
باقیات الصالحات از زبان مفسران:
مفسران عموماً باقیات الصالحات را ماندن پاداش آن برای جهان ابدی می دانند. بعضی با نگاه عرفانی در این باره گفته اند: هر عمل و سخنی که انسان را به معرفت، محبّت و اطاعت پروردگار باقی و فنا ناپذیر وا دارد باقیات الصالحات است. به بیان دیگر چون حقیقت روحانی انسان فناناپذیر است پس هر کمال و عمل نیک ناشی از آن نیز فناناپذیر بوده، نزد پروردگار باقی است.
امام صادق علیه السلام شرح می دهند:
امام صادق (علیه السلام) فرمود: شش خصلت است که مومن بعد از مردن از آنها بهره مند می گردد 1. فرزند صالحى که براى او استغفار نماید .2 قرآنی که از خود به یادگار گذاشته و پس از مرگش خوانده مى شود. 3. چاه آبى که حفر کرده و در اختیار مردم گذاشته است. 4. درختى که غرس کرده. 5. آبى که به جریان انداخته و وقف کرده. 6. روش نیکویى که پس از مرگش مردم به آن عمل می کنند.».[16] روایات دیگری نیز وجود دارند که این معانی را ذکر کرده اند
امام صادق(علیه السلام): اجر و پاداشى انسان را (پس از مرگ) دنبال نمی کند مگر سه خصلت:
1- صدقه جاریه اى که پس از مردن شخص نیز جریان داشته باشد و این صدقه حتی اگر تا روز قیامت هم باقى باشد، پاداشش به آن شخص می رسد. صدقه و خیراتى که وقف نموده که به ارث وارث نیز نرسد.
2- روش خیر و سیره هدایت کننده ای که ایجاد کرده و خود به آن عمل می نموده و دیگران هم پس از آن به آن عمل می نمایند.
3- « فرزند صالحى که براى او استغفار نماید» (عوالی اللئالی العزیزیة، ج 3، ص 260)
امام صادق (علیه السلام) فرمود: شش خصلت است که مومن بعد از مردن از آنها بهره مند می گردد:
1. فرزند صالحى که براى او استغفار نماید .2 قرآنی که از خود به یادگار گذاشته و پس از مرگش خوانده مى شود. 3. چاه آبى که حفر کرده و در اختیار مردم گذاشته است. 4. درختى که غرس کرده. 5. آبى که به جریان انداخته و وقف کرده. 6. روش نیکویى که پس از مرگش مردم به آن عمل می کنند.».[16] روایات دیگری نیز وجود دارند که این معانی را ذکر کرده اند. (بحار الانوار، ج 68، ص 257)
خلاصه اینکه:
باقیات صالحات؛ اعمال صالحى است که نزد خدا محفوظ مى ماند و باعث شکر و اجر عظیم از جانب پروردگار مى شود. بنابر این تعریف، باقیات صالحات تمام اعمالی هستند که انسان در دنیا انجام داده و در آخرت ثمره اش را می بیند.
منابع:
سایت اسلام کوئیست
سایت ویکی فقه
تبیان
