مردم
روی آوردن جامعه به امام معصوم به عنوان رهبر سیاسی و کسی که حکومت حق اوست و باطل دانستن حکومت های دیگر. انگیزه و هدف مردم از شرکت در فعالیت های سیاسی تحت رهبری ائمه یا به این دلیل که می خواهند حکومت حق برقرار شود، یا از ظلم خسته شده اند، یا برای رسیدن به حکومت و منافع دنیوی می کوشند و یا در پی انتقام هستند.(1)
حکومت
موضع حکومت ها در برابر اسلام و پیامبر اسلام و به طور کلی دین و رابطه دین و دولت، چگونگی اهمیت دادن حاکمان به دستورهای ظاهری دین، پایگاه اجتماعی و مردمی آن ها، موضع گیری آنان در برابر امامان معصوم و چگونگی برخورد با ائمه.
در مجموع شرایط فکری، اعتقادی، اخلاقی و دینی مردم و شناخت آن ها از دین و امامان معصوم از یک سو و از سوی دیگر، شرایط سیاسی حاکم بر جامعه و چگونگی گرایش حاکمان نسبت به دین، حفظ ظاهر دین و احترام به ائمه و چگونگی رفتار آن ها با امامان معصوم، عوامل تعیین کننده در اختلاف ظاهری سیره سیاسی ائمه بوده است.(2)
عملکرد حکومت ها
موضع گیری سلاطین و ماهیت حکومت آن ها و عملکرد آنان در جامعه یکی از عوامل تعیین کننده در چگونگی سیره امامان معصوم (علیهم السلام) بود. سلاطین نیز افزون بر سیاست های مقطعی که بر حسب شرایط ویژه تغییر می کرد، سیاست های دائمی نیز داشتند که در همه دوره ها جریان داشت. گرچه دو سلسله بنی امیه و بنی عباس هر کدام سیاست ویژه خود را نیز داشتند.
شیوه ثابت سلاطین در برابر ائمه چنین بود:
درعین حال که درسیره سیاسی امامان، اصول ثابتی مشاهده می شود، شیوه برخورد، فراز و نشیب سیاسی، چگونگی موضع گیری هاگاهی متفاوت بودو دراندیشه خام برخی افراد، متضاد به نظر می آید. عامل اصلی این تفاوت ظاهری، چند چیز است که یا مربوط به مردم و یا مربوط به دولت ها می شود.1. جلوگیری از به قدرت رسیدن امامان
سلاطین بنی امیه و بنی عباس و حتی دستگاه خلافت، امامان معصوم را رقیب اصلی خود می دانستند. آن ها می دانستند که امامان معصوم، همان کسانی هستند که حکومت از جانب خدا و رسول (صلی الله علیه وآله) به آن ها واگذار شده و آنان نیز چه اظهار کنند، چه اظهار نکنند و با مردم مرتبط باشند یا مرتبط نباشند، حکومت را حق خود می دانند. در این صورت وجود آن ها در جامعه برای حکومت، خطرآفرین است. تفاوتی نیست که ارتباط آشکار با مردم داشته باشند، یا در زندان به سر برند و یا در منزل تحت نظر باشند.
2. ایجاد دشمنی
ایجاد دشمنی و جو بدبینی در جامعه، نسبت به حضرت علی (علیه السلام) توسط بنی امیه آغاز شد و قریب یک قرن استمرار یافت. آن ها با تمام امکانات تبلیغی بر ضد حضرت علی (علیه السلام) تبلیغ کردند که آثار شوم بسیار عمیق و گسترده ای در جامعه بر جای گذاشت و اندیشه دشمنی با علی (علیه السلام) در جامعه ریشه دار گردید.(3)
3. ایجاد انحراف اعتقادی
در مواردی که جامعه به دشمنی با حضرت علی (علیه السلام) و خاندان او نمی پرداختند، تفکر برتری خلفای سه گانه را نسبت به حضرت علی (علیه السلام)، مطرح کردند و گسترش دادند. این موضوع در زمان بنی امیه آغاز و به صورت گسترده تبلیغ شد و در زمان بنی عباس استمرار یافت تا در اندیشه جامعه اهل سنت، ریشه دار و عمیق گردید.(4)
پی نوشت ها:
(1).تاریخ بغداد 10/ 388؛
(2).البدایه والنهایه 9/ 77؛
(3).تاریخ الخلفاء 1/ 89؛
(4).درسنامه سیره معصومین، ص258
تبیان
