فرآوری: آمنه اسفندیاری - بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
غیبت
عبارت است از سخن گفتن پشت سر دیگران به گونه ای که غیبت شونده راضی و
خشنود نباشد. غیبت از گناهان کبیره است و در آیات و روایات شدیداً از آن
نهی شده است.
بر اساس روایات رسیده از پیشوایان دین، حقیقت غیبت آن است
که کسی درباره دیگری چیزی بگوید که اگر بشنود، خوش نمی دارد. خواه در باره
نقص و عیب باشد که در خود او، یا در بدن او، و یا در دین یا دنیای او است،
و یا در چیزی است که وابسته به او است.
در
قرآن از غیبت کردن همانند خوردن گوشت برادر مؤمن در صورتی که مردار است
یاد شده است. (حجرات 12) و در روایات از غیبت کننده بعنوان منفورترین
مخلوقات، بدترین مردم، شریک شیطان و منافق یاد شده، و برای غیبت تعبیراتی
از قبیل خورشت سگان اهل جهنم و عملی زشت تر از زنا بکار رفته است.
گرچه
غیبت از گناهان بزرگ اخلاقی و اجتماعی بوده و مفاسد و بی سامانی های
خطرناکی بر آن مترتب است، اما بر اساس احادیث ائمه (علیهم السلام)، در
موارد ویژه ای که پای مصلحت و خیر انسان ها در میان است و هدفی مشروع و
عقلایی دارد که مفاسد آن را جبران می کند، یا این که مفسده ای ندارد، به
لحاظ شرعی جایز شمرده شده است.
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله)
آمده است: "من القی جلباب الحیاء عن وجهه فلاغیبة له"؛ کسی که پرده حیا و
شرم را از روی خود کنار زند غیبتش حرام نیست. (جامع السعادات، ج 2، ص 322)
از مفهوم این روایت می توان بهره برد که اگر فردی به زشتی ها افتخار می کند
و هیچ حیایی قایل نمی شود، و با این عمل خویش نوعی فساد و بی بندوباری را
در جامعه ترویج می کند، حرمت و شخصیت خود را از بین برده و این رفتار اوست
که موجب تجویز بدگویی (غیبت) شده است.
آیا غیبت کردن پشت سر مرده گناه است؟
گاه تصوّر می شود که
مفهوم غیبت و همچنین روایاتى که درباره غیبت وارد شده ناظر به افراد زنده
است و مردگان را شامل نمی شود، و غیبت کردن پشت سر مرده اشکالى ندارد، ولى
این اشتباه بزرگى است؛ زیرا طبق روایات؛ احترام مرده مسلمان همچون احترام
زنده او است.(الکافی ج 7، ص 228)
بلکه می توان گفت؛ غیبت مرده از جهاتى
زشت تر و ناپسندتر است؛ زیرا زندگان ممکن است روزى غیبت را بشنوند و به
دفاع از خود برخیزند، ولى مرده هرگز قادر به دفاع از خود نیست، به علاوه؛
شخص غیبت کننده ممکن است افراد زنده را ببیند و از آنها حلیّت بطلبد ولى در
مورد مردگان این مطلب هرگز صدق نمی کند. (مکارم شیرازى، ناصر، اخلاق در
قرآن، ج 3، ص 133)
خلاصه سخن اینکه:
صحبت کردن به بدی، پشت سر مردگان، مورد
تأیید اسلام نمی باشد و معصیت است. وقتی ما در نماز میت با آن که شاید بدی
هایی را هم از مرده بدانیم، می گوییم: «لا نعلم منه الا خیرا» (جز خیر از
او نمی دانیم). پس؛ شایسته نیست بعد از این سخن در نماز میت، پشت سر آن
متوفی حرفی بزنیم.
منابع:
سایت اسلام کوئیست
اخلاق در قرآن آیة الله مکارم شیرازى، ج 3
کافی ج 7
سایت حوزه
منبع:سایت تبیان
